تحلیل مقایسه ای سیاست گذاری های نفتی دولت ایران در دولت محمد مصدق و دولت دوم محمود احمدی نژاد

چکیده: در ایران از بدو ورود نفت به بودجه و درآمدهای دولت همواره به وابستگی دولت به نفت نیز افزوده شده است، از این رو همواره یکی از مهم ترین دغدغه ها و همینطور اهداف دولت های مختلف در ایران کم کردن وابستگی اقتصاد کشور به نفت بوده است .یکی از مهم ترین اید ه های مطرح شده در این مورد، طرح اقتصاد بدون نفت است .این طرح شامل سیاستگذاری های خاصی در حوزه ی اقتصادی است و به نفت به عنوان یک ثروت مینگرد تا یک درآمد، از این رو می توان گفت که منظور از آن چشم پوشی از درآمد های نفتی نیست بلکه منظور از آن مدیریت این درآمدها و کم کردن وابستگی دولت به این درآمدها است. تحقیق حاضر به بررسی تجربه ی تاریخی دولت مصدق در تحقق اقتصاد بدون نفت که در حال حاضر تنها مورد تحقق این آرمان در ایران به حساب می آید، پرداخته است. می توان گفت همواره تجارب این دولت میتواند برای دولت های دیگر در ایران مفید فایده باشد. از طرف دیگر پس از روی کار آمدن دولت دهم ،بررسی برخی مسائل و مشکلات موجود در کشور گویای وجود وجوه تشابه و همینطور نقاط اختلاف مهمی در این دولت با دولت محمد مصدق است .تحقیق پیش رو درصدد بررسی مشکلات دو دولت در زمینه مسائل مربوط به نفت و میزان تلاش و موفقیت این دو در تحقق طرح اقتصاد بدون است. مقایسه ی این دو دولت در زمینه ی سیاستگذاری های مربوط به نفت و تلاش برای اقتصاد بدون وابستگی به نفت نشان دهنده ی وجود تشابهات و تفاوت های مهمی است که می تواند تلنگری باشد برای مدیران کشور که از مباحث مشترک و مشابه تاریخی درس بگیرند .از جمله مهم ترین وجوه تشابه این دو دولت می توان به مواردی هم چون ؛اولویت بخشی به نگاه سیاسی بر نگاه اقتصادی به خصوص در بخش نفت، بروز تنش و خصومت با قدرت های بین المللی، تشابه در دو جریان ملی کردن صنعت نفت و فعالیت های هسته ای ایران، طرح دو رویکرد اقتصاد بدون نفت و اقتصاد مقاومتی و همینطور اعمال تحریم های اقتصادی و تحریم نفتی اشاره کرد. وجود این موارد مشابه ،به خصوص در مورد تحریم نفتی و راه حل دولت مصدق در روبه رویی با این بحران، یعنی طرح ایده ی اقتصاد بدون نفت و اجرای موفق آن ، و از طرفی وجود همیشگی تهدید تحریم نفت لزوم توجه ویژه به آن را می طلبد. متأسفانه در ایران همواره در زمان های بحران و تنش به فکر کم کردن وابستگی به نفت بوده ایم و در زمان های دیگر آن را عملا به فراموشی سپرده ایم و این یکی از مهم ترین انتقادات وارد به دولت های مختلف در ایران است. دولت دهم به عنوان دومین تجربه ی تحریم نفت در ایران پس از دولت مصدق، انتظار می رفت گام های موثری در راستای تحقق اقتصاد بدون نفت بر دارد که متأسفانه این گونه نبود البته در دولت دهم برعکس دولت مصدق درآمدهای نفتی ایران قطع نشد هرچند صادرات نفت کاهش بر اثر تحریم ها کم شد ،اما با وجود تهدید به تحریم کامل صنعت نفت از طرف قدرت های بین المللی باز هم گامی برای کم کردن وابستگی به نفت برداشته نشد. البته به گفته ی بسیاری از صاحبنظران، طرح جدید «اقتصاد مقاومتی» از سوی مقام معظم رهبری در این زمان ،تلاشی در همین راستا محسوب میشود.